YIDDISHLAND

The Song of Eden

And as we once shared our breaths in
The garden of Eden – we share its apple, too: you sink
Your teeth in the red half, into the green one – me,
Still hardly warmed by the summer and its spirit.

We share the breath, and the apple, and the wounds,
We share our I and You and we love this game.
And the one who once blessed us, rebuked and withdrew
Is now jealous of us in his garden-of-Eden lair.

Jealous, that he created us to be like him,
And we created, like a gilder does from his gold,
The most sublime suffering from the fervent night music,
To share it like everyone has desired since the dawn of it all.

We share the pain and we know that the axe of axes
Will chop down the tree of life only with us together.
We share it and know that time is blind and deceptive:
Music is time. Music is here. We enter its world…

From Both Ends of the World

From both ends of the world
We tremble and stare:
Two mirrors blue with cold,
A port facing a port.

A match, nothing more,
Just one stroke –
And a teardrop will fall
Madly in love with a teardrop.

With a spark, everything will fall
One upon another.
Just like a circus will fold
In a split of a second.

Only, you’re too fond
Of your loving, just attempt
To strike the match.
That’s it. And everything is gone.

And I will swallow my tongue,
Out of envy, when it talks
About my delight.
It’s over. You’re here no more.

From both ends of the world,
Made by one God:
Two mirrors blue with cold,
A port facing a port.

Foto: Zosia Zijo & Jacek Pióro

Suggestion

My God, like a good uncle of mine,
Our homes used to be so full of you once,
So don’t delay, now it’s your turn to invite me
To your feast of ox meat and vintage wine.

Just do it. Let it be some bright Wednesday,
(Only prepare a little taboret for me there).
I must say I do not fancy one of Your worlds,
I’m scared of its rulers – but keep it to yourself.

You often make strange jokes –
Of the best flowers from your backyard –
And even of your own Israeli folk in New York,
Who play cards and cry over the Holocaust.

So send quickly your finest angel for me,
I want to reach you swiftly, without fatigue,
So send me your most beautiful angel,
I wish to smile while my last look fades away.

Graphics: Andrey Bassalyga „The Messenger”, etching, 2002

Let’s sing

Let’s sing a plain and simple song
About everything familiar and dear:
About old beggars cursing frost,
And mothers blessing fire.

About poor brides who stand with light
In front of blind mirrors, late at night,
And each hopes to see the beloved one,
Who has made fun of her love.

About deceitful card sharpers
Who scrounge dwindling dough
From lonely women cursing the world,
And leave through the back doors.

About maids who work hard,
And leave the best bites
For soldiers who come at night
So that the landlords won’t find out.

Let’s sing a plain and simple song
About everything familiar and dear:
About poor mothers cursing frost,
And beggars blessing fire.

About girls who in summer abandon
Bastards at unknown peoples’ doors,
And shake at the sight of a uniform
For the fear they might go to prison.

About creaky hurdy-gurdies
On Fridays in sordid backyards,
And scared thieves in jeopardy
Who sneak out in the dark.

About rag-pickers who dig in trash
Hoping to find a casket full of cash,
And poets who believed, in vain,
In stars – and went insane.

Let’s sing a plain and simple song
About everything familiar and dear:
About old people cursing frost,
And children blessing fire.

The Evening Song

Silent evening, dark gold.
I sit with a glass of wine.
What’s left from my days?
Shadow and shine –
Let at least for a little while,
Dark gold be in my song tonight.

Silent evening, dark gold.
An old Jew with gray hair,
Through his pious prayers,
Takes the dust away
From the yearly fair.
Let his single murmur, for a while,
Come to me in a song tonight.

Silent evening, dark gold.
The wind blows through the world.
My sorrow, constantly awake,
Is now asleep like a little bird.
Let the chick’s one breath in sleep
Come into a song for me.

Silent evening, dark gold.
A summer bird flies.
His gray and gold wings
Carry it away to distant skies.
Let just one flicker of its flight
Come into my song tonight.

Graphics: Olga Nikishina „Feasts I”, drawing, 2004

Old Age

Old age has no taste,
This is what the old say.
Over the forest there waits an axe
On a beautiful day…
When the oaks reach old age,
They’ll fall amidst the forest.

When old, the man gets weak,
The flame dies down in him,
Only wine with passing years,
Gathers strength and taste,
Old wine is what I desire,
It will set my blood on fire!

Then my heart won’t get gray,
Frost won’t bite my words,
Chilly dew on the road
Won’t quiet my song,
If I can’t be always young,
I want to age like good wine!

Until unrelenting time
Sprinkles my head with dust,
Let’s fill glasses with old wine
And drink to the young times,
To the forest – constantly alive,
And the man – forever young!

Itzik Fefer

Graphics: Andrey Bassalyga „The Way”, etching, 2001

A Song Without a Name

Around me there’s still spring,
But in me there’s fall already.

And perhaps there is still fall around me,
But I am already spring.

All truths have got two sides,
And both of them are equally true.

There’s despair around me already,
But I am still hope.

There’s still contradiction round me,
But I’m already clarity.

There’s still being-a-Jew round me,
But I’m already a man.

Everything still grows around me,
But I’m already in decline.

Around me there’s still being-a-man,
But I am with God now.

Around me there are still songs,
But I’ve become a song myself.

Around me everything ends,
But I’m already the beginning.

Round me there are still question marks,
But I am the solution.

Round me – there’s no round me any longer,
For now I am just myself.

Dawn in Town

The night whispers all secrets
Of dreamy Earth.
Kisses them goodnight, kisses them and hugs
With care, delight.

Like tear-blurred eyes, stars grow pale at daybreak,
In numb complaint,
Scared shadows tremble, nestle to each other,
Sensing close death.

The lanes are still asleep, rays of morning glow
Gently wake them at dawn –
Fallen, disgraced girls, like trampled blossoms,
Slowly walk home.

Graphic: Andrey Bassalyga

Song of Songs

Why did I need to learn to sing –
Wasn’t a restless wind enough?
Oh, my crazy head – tired and sick,
Come, I will rock you like a child.

My father knew nothing of poems,
He could hardly put letters into words,
I wish I were a shoemaker like my dad,
Robust like a towering oak in a forest.

In the first sunbeams of the day,
In fierce gusts of wind and a tempest,
My singing would make me work fast,
Even though I wouldn’t realize that.

Despite the work from dawn to dusk,
My head would always feel light.
Why did you need to learn to sing,
My head – my petulant child?

Graphics: Andrey Bassalyga „Schreibmaschine #3”, etching, 2002

Farewell, Cracow!

Farewell, my dear Cracow!
Farewell!
The wagon waits outside my home,
The savage foe drives me away,
Like a stray dog,
Mercilessly into the biting cold.

Farewell, Cracow!
Perhaps tonight’s the last time
That I see the loved ones.
At my mother’s grave,
I prayed and felt my heart bleed.
It’s hard to leave her, so suddenly.

I’ve got no more tears to shed.
The last one fell
On my father’s cold tombstone…
My grandfather’s stone –
I couldn’t find it any more –
It must’ve turned to dust long before…

Farewell, Cracow!
Holy is your ground.
It’s my parents’ last resting place,
But it won’t be mine!
I’m not to be buried next to them,
A grave waits for me far away…

Epitaph

Here lies the sad and weary nightingale,
For the first time, in his own bed.
An eternal wanderer and all tailors’ poet,
A source of songs that’ll be forever drained.

Don’t pull weeds from the grave,
Don’t clear it of snow in winter.
The one down there doesn’t feel pain,
He lives in peace with mice and worms.

Don’t throw flowers on the heap of dust.
Don’t repair what a wild storm crushed.
Let a stray owl sit on the mound.

Let butterflies, bees and flies buzz,
Let the gravedigger’s goat nibble at the grass,
Leave the one down there in peace at last!

Foto: Wiesław Czerniawski

Suggestion

My God, like a good uncle of mine,
Our homes used to be so full of you once,
So don’t delay, now it’s your turn to invite me
To your feast of ox meat and vintage wine.

Just do it. Let it be some bright Wednesday,
(Only prepare a little taboret for me there).
I must say I do not fancy one of Your worlds,
I’m scared of its rulers – but keep it to yourself.

You often make strange jokes –
Of the best flowers from your backyard –
And even of your own Israeli folk in New York,
Who play cards and cry over the Holocaust.

So send quickly your finest angel for me,
I want to reach you swiftly, without fatigue,
So send me your most beautiful angel,
I wish to smile while my last look fades away.

From the Depths

Mimaamakim –
What a word.
What a word:
From the depths,
What do you mean
From the depths?
What sign is it for me
From the depths?
Why have you been chasing me,
Why have you been following me
Since my childhood time,
Since my kheyder time,
Since midnight prayers in white –
From the depths?

Mimaamakim –
I’m calling you
From the depths;
I’m praying to you,
Extending my hands to you
From the depths;
I want to be known to you,
I want to be close to you,
I want to touch you,
I want to reach you,
I want to rise to you –
From the depths.

Mimaamakim –
What sound are you?
What do you bring with you –
From the depths?
What do you hold in yourself –
From the depths?
Say it once –
Say it once again,
Sing it once again
And repeat once again:
Mi –
ma –
a –
ma –
kim.

Whose is this scream?
Who passes away like that?
Whose singing is this –
From the depths?
You say it once –
Say it once again –
And repeat once again:
Fun-
der-
ti-
fe-
nish.

A Woman Who Walks Away

She’s standing and looking at the bed,
And she’s feeling surprisingly strange,
Has she ever lain there in her lacy vest,
Feeling the touch of his hands?

She sighs and takes the suitcase,
She’s made up her mind, she’s firm,
She opens the door, remains motionless,
As if something had just struck her.

She turns back, her eyes roam
Here and there – around the walls.
And they stop on the mirror.

And her young, proud head shakes.
She comes up to the mirror – to erase
Her reflection with her tiny fair hand.

The Snow on Mount Hermon

What does the snow on Mount Hermon have to say?
It reveals itself to me as a snowbound hut at dusk,
When my dad comes home with the saw at his belt,
And sunlight roaming in the woods on the frosted panes
Shines in his frozen beard, in the hut at dusk.

And it reminds me of the Jews who fell down
Like snowflakes and lay there silent all winter –
And they lie deep, so deep, in my head,
Yearning for a spring to hold their funeral.
But is there a spring green enough?

Bird on Mount Hermon! My dear friend
Whose song I know from Bialik’s verses,
May your thin wings bring my childhood snow
From my home – Vilna – to make it lovelier here.
Without snow it will be cold in sweltering Israel.

Explain? How to Explain?

Explain? How to explain?
Though the sun hasn’t become colder,
It cannot melt a tear,
And only childhood won’t get older.

Like red grapes in a cask,
Its brother – youth is squashed.
Silver already glitters in the hair,
And only childhood won’t get old.

For no money will you buy
Youth’s wild pansies or snow!
Its kings and queens will go by,
And only childhood won’t get old.

Mimaamakim –
What a word.
What a word:
From the depths,
What do you mean
From the depths?
What sign is it for me
From the depths?
Why have you been chasing me,
Why have you been following me
Since my childhood time,
Since my kheyder time,
Since midnight prayers in white –
From the depths?

Mimaamakim –
I’m calling you
From the depths;
I’m praying to you,
Extending my hands to you
From the depths;
I want to be known to you,
I want to be close to you,
I want to touch you,
I want to reach you,
I want to rise to you –
From the depths.

Mimaamakim –
What sound are you?
What do you bring with you –
From the depths?
What do you hold in yourself –
From the depths?
Say it once –
Say it once again,
Sing it once again
And repeat once again:
Mimaamakim

Whose is this scream?
Who passes away like that?
Whose singing is this –
From the depths?
You say it once –
Say it once again
And repeat once again:
Fundertifenish.

Farewell, my dear Cracow!
Farewell!
The wagon waits outside my home,
The savage foe drives me away,
Like a stray dog,
Mercilessly into the biting cold.

Farewell, Cracow!
Perhaps tonight’s the last time
That I see the loved ones.
At my mother’s grave,
I prayed and felt my heart bleed.
It’s hard to leave her, so suddenly.

I’ve got no more tears to shed.
The last one fell
On my father’s cold tombstone…
My grandfather’s stone –
I couldn’t find it any more –
It must’ve turned to dust long before…

Farewell, Cracow!
Holy is your ground.
It’s my parents’ last resting place,
But it won’t be mine!
I’m not to be buried next to them,
A grave waits for me far away…

Here lies the sad and weary nightingale,
For the first time, in his own bed.
An eternal wanderer and all tailors’ poet,
A source of songs that’ll be forever drained.

Don’t pull weeds from the grave,
Don’t clear it of snow in winter.
The one down there doesn’t feel pain,
He lives in peace with mice and worms.

Don’t throw flowers on the heap of dust.
Don’t repair what a wild storm crushed.
Let a stray owl sit on the mound.

Let butterflies, bees and flies buzz,
Let the gravedigger’s goat nibble at the grass,
Leave the one down there in peace at last!

Silence, bite off your dumb tongue, and be quiet,
A lie is your realm, and you’re a lie yourself:
By you a man’s struggle with the devil is rapture,
You give a lily to those who have passed away.

The sea is calm, its breath fills the sail of cloth.
Behind the tickling tender calm – sharks. Beasts. Claws.
The one-thousand-eyed laughs in the wave mirror –
Silence, who are you fooling? Answer, you dumb doll.

Behind your curtains of air, blue sky and ether –
Mornings whisper like traitors in Shakespeare’s plays.
Let shadows scream with their black tongues. Let
Nightingales die at the hospital window panes.

Will people wait long for your mercy, better luck?
My friend’s body lies open, with knives marching inside.
White arrows of cobra’s venom are his nurture in hospital,
Nocturnal ice riddled by fire – his hospital time.

Hide yourself behind seven clouds – dark or pale,
Let now my sling shatter your false attire.
Whose agony do you rack your brains over?
Silence, bite off your dumb tongue and keep quiet.

The day’s shrinking, the sun’s fading away,
The glow of the sky says it’s getting late,
And I’m still wandering in you, like in a forest,
Where’s the way in and way out? I’m perplexed.

Your heart’s beating beside me, like a source
Of myself, only I don’t know which way to go,
I’m still wandering in you, like in a grove,
Where I have never been before…

Frolicking shadows are beckoning me to rest,
Crossing out the paths, hiding them in the murk,
I’m still wandering in you like in a forest,
The farther I move, the more I loose my way …

I hide you away from the eyes in my heart,
I can’t see because I’m standing in my own way,
I’m still wandering in you like in a thick forest,
And every moment I’m quickening my pace.

The day is passing away. It’ll soon end…
So what if it’s the end? If it’s the dark? The night?
I’m still wandering in you like in a dense forest,
Treading a path to you like I did the first time.

Dead women in greatcoats,
Their big eyes like icy balls,
On their necks – lice in a row,
Instead of sparkling diamonds.

They aren’t awaiting a train,
Women in greatcoats, dead,
Without dawns, with no sunsets,
They’re lying spread on wet stairs.

Gray Russian railway stations
Platforms covered with snow,
Sacks, railway beams, torn clothes,
Dead women in greatcoats.

Without dawns, with no sunsets,
They’re lying spread on wet stairs,
Aren’t awaiting a train,
Women in greatcoats, dead.

From both ends of the world
We tremble and stare:
Two mirrors blue with cold,
A port facing a port.

A match, nothing more,
Just one stroke –
And a teardrop will fall
Madly in love with a teardrop.

With a spark, everything will fall
One upon another.
Just like a circus will fold
In a split of a second.

Only, you’re too fond
Of your loving, just attempt
To strike the match.
That’s it. And everything is gone.

And I will swallow my tongue,
Out of envy, when it talks
About my delight.
It’s over. You’re here no more.

From both ends of the world,
Made by one God:
Two mirrors blue with cold,
A port facing a port.

I’m singing a lullaby to myself:
“Hush, hush, you lonely man,
Your fate buried you alive
In distant Uzbekistan.”

The wind quietly rocks your grave:
“Sleep, Note! Hush, hush.
When you close your eyes,
You’ll get luminously calm.

Listen to the swoosh of wild grass,
Hear the cornflowers quietly sigh.
Don’t get annoyed by your stone,
Hiding the stars from your eyes.

Those stars are silvery rogues –
They deceived millions of those,
Who were faithfully looking for
The Messiah, David’s successor.

Listen to the squeaks of vultures
As they circle above the earth!
With their sharp, bloody beaks,
They are unstoppable beasts.

So, be glad that Earth let you
Rest in her deep safe womb –
And she devised your tomb:
Sunflowers wet with dew.

The tomb will bloom and wither,
And flourish again –
October will blow it away,
And it will light up in May.

And maybe your brother as well
Will follow his steps to your grave,
To adorn it with a wreath
Of your dream – an eternal hymn.” (…)

I’m singing this lullaby to myself:
“Hush, hush, you lonely man,
Your fate buried you alive
In distant Uzbekistan.”

Tell him that she couldn’t forgive
Herself her sadness,
She kept walking through the world
Apologizing with her every step.

Tell him that with her bare hands
She faithfully embraced
Fire, which was so dear to her
Until she burnt down in her own flame.

Go on talking about the euphoric time
When she struggled with God,
About blood that sang so loud in her veins,
And the dwarfs that destroyed her.

At the feast of love, my heart,
You will surely be at last.
Miserable, you’ll be sitting there,
Alien, against the well-washed guys.

And you’ll be given your part,
A modest treat, nasty wine,
Why are you still attached to love
More than any other heart?

Your silence wraps me up like a shroud;
At the gate of midnight you have left me.
I count eye blinks like sinister heralds
Until my grave is occupied by me.

Who’s now carried on the wings of your smile?
You were everything to me: a lover and a child,
Like a crystal mirror you reflected my dreams.
Which Adam now kneels in front of your zeal?

Now my eye is only an extinguished prayer;
And my yearning lies crucified in blood –
Like in a funeral urn after death,
My soul still quivers craving for your love.

All your fervent glances in moonlight sheen
Still burn in my veins like midnight wine;
Eternally, like an eagle on bridges of the wind,
I will search around for you and will never find.

Your naked body lies in the ashes of my youth,
With hellish fingers you have kindled my lust.
Someone sits mournful by my faded virtue,
And I still breathe the ecstasy of this night.

When you elated me with swaying joy
Till frantic moments of early midnight –
Already then generation’s lament moaned
Over your toxic dumb bodily might.

You’re the beauty of a marvelous dream,
Which soothes the burning pain in us;
You’re also like death when it brings peace,
And will never loosen its iron grasp.

Hide me in a leaf,
Hide me in a stone,
I envy their secure peace.
God, hold me
Under your shield,
And build a fence around me.

Dig me out of dust,
Which makes me gray.
May your eternity embrace me
Like a leaf and a stone,
Savoring dew with relish.

Let me always walk your ways,
My heart stifles in the shade.
Let your light, like balm,
Fill my breath.

Wash the shiver off my back.
Wash the doubt.
Nights mean passing away
And days are full of pain.

My voice loses strength
In bitter emptiness.
God, I beg your help
To save my voice from death.
Because I fall,
Because I fall
Into bitter void.

And forgive me this prayer,
Somewhat cracked
As if beaten by whips.
They beat me and my prayer,
Both of us – so harshly.
Surround me with your radiance
And be my fence.

All the ways led to death,
All the ways.
All the winds breathed treachery,
All the winds.
Savage dogs bayed on all thresholds,
On all thresholds.
All the waters laughed at us,
All the waters.
All the nights became stuffed with our fright,
All the nights.
And the heavens became bare and empty.
All the heavens.
God covered his face.

Our faith is a page torn from a yellowish Holy Book
Where full-blown Bible verses wage battles against lies.
Where a worn-out word is an imperious ruler,
And the black bottom of the well – unending sunlight.

Our might is like a dove entangled in a parochet.
I followed it in its flight over dead towns and villages,
And I saw a living green leaf in its beak,
Heralding the coming spring of burnt-out strength.

Our yearning is a handful of plain earth, from which
Our bible, like a tree rose, amidst an arid desert.
And against all unquestionable tenets –
Caravans keep drawing to quench thirst here.

Thank You Lord for this world,
Thank You for the wild animals’ chant,
Thanks to You gardens are in blossom,
A man is born, a nestling and a lion.

Let’s play the harp to Our Lord,
Let’s play Our Lord the zither;
Let’s praise in our dance and song
These fantastic miracles.

Let’s play Our Lord high up there,
Let’s play Our Lord in ravines,
With His light on their hair,
Everyone’s life begins.

Oh, oh, it’s a sob of joy.
Ah, ah, thanksgiving for Maytime.

You, who protect the poor snails’ shells,
And the high mountains of both Americas,
You, who follow secret routes of birds,
And our moans and whispers and cries –
Thank You for giving us time,
Thank You for hearing and watching us.

It’s so hard to live like that,
I do want to go back home:
I’ll put up a tiny shed
Made of timber and clay.

And I’ll wash myself there
Before prayers, every day,
And in trade, like my granddad,
I’ll stick to measures and weights.

I will also gladly share
With the poor all I possess,
And at the same time I will think:
What a man has means nothing.

And I’ll rise for the midnight prayer
When I’ve heard the first rooster,
And I’ll forgive everyone
Who’s viciously done me harm.

I’ll be kind to my enemies
Just like a father to his kids –
Perhaps in this way my soul
Will be purged of sins and wrong.

Perhaps, through all this, peace
Shall finally come to me,
And my grandpa will repose
In calm under his tombstone.

Play me a Yiddish song,
It shouldn’t be sad, it must bring joy.
Let it be clear to the old and young,
Let it wander from mouth to mouth.
Play, klezmer, play!

Do play me a song of peace,
Let there be peace not only in dreams.
It should be clear to both young and old:
Let people live without bloodshed and war.
Play, klezmer, play!

Sabbath!
Fellow Jews, let there be Sabbath!
Let there be Sabbath!
Sabbath all over the world!

Peace!
Fellow Jews, let there be peace!
Let there be peace!
Peace all over the world!

Darling, would you like to hear
My confession of love?
Come with me into the field,
There nobody will disturb us.

Let’s leave the world behind,
What could worry us?
You – Eve, Adam – I,
Oh, we are in Paradise.

Pieśń o ogrodzie Eden

Dzieliliśmy oddech w edeńskim ogrodzie,
Dzieliliśmy jabłko do Niego należące,
Ty czerwoną część wzięłaś, ja zieloną wziąłem,
Której nie zdążyło ogrzać letnie słońce.

Dzieliliśmy oddech, jabłko i cierpienie,
Dzieliliśmy się sobą w grze tej zakochani,
Śledziło nas z kryjówki zawistne spojrzenie
Tego, co nas przeklął i co błogosławił.

Żałował, że nas stworzył na swe podobieństwo.
A my, niczym złotnik kruszce i kamienie,
Nocnej muzyki ogniste szaleństwo
Wspólnie przekuliśmy w subtelne cierpienie.

Dzieląc się nim, wiemy, że siekiera siekier
Kiedyś drzewo życia zetnie razem z nami.
Dzieląc się nim, wiemy, że czas jest złudzeniem,
Muzyka jest czasem. Muzyka istnieje. W księstwo jej wkraczamy…

(przełożył Piotr Millati)

Z odległych krańców globu

Z odległych krańców globu
Gapimy się zadziwieni –
Dwa lustra niebieskie od chłodu,
Ziemia naprzeciw ziemi.

Wystarczy zapałka mała.
Jeśli nią raz tylko draśniesz,
To łza do łzy zapała
Miłością, która nie zgaśnie.

Od iskry tej wszystko się wali
I wszystko się rozpada
Jak domek z karcianej talii,
Co od dmuchnięcia się składa.

W odległych krańcach globu
Przez Boga postawieni –
Dwa lustra niebieskie od chłodu,
Ziemia naprzeciw ziemi.

(przełożył Piotr Millati)

Foto: Zosia Zijo & Jacek Pióro

Do mojej ukochanej

Chcesz, kochana,
Bym oświadczył ci się jeszcze dziś?
Zgódź się ze mną wyjść na pole –
Zgódź się w pole wyjść!

W polu nikt nam nie przeszkodzi,
W polu, tam w górze,
Tam ci zdradzę tajemnice,
Wszystkie serca burze.

Tu nie mogę, ukochana,
Tu mnie dławi kurz,
Tam powietrze jest czyściutkie,
Szczęście jest tuż-tuż

…

Żadne oko nas nie śledzi,
Księżyc sprzyja nam,
Tutaj dam ci pocałunek,
Prezent serca dam!

Zapomnijmy o cierpieniu,
Ja – twój Adam, Ewa – ty,
Zamieszkamy sobie w raju,
Wyschną stare łzy…

(przełożyła Agnieszka Osiecka)

Grafika – Andrey Bassalyga „The Messenger”, akwaforta, 2002

Zaśpiewajmy

Zaśpiewajmy po prostu, najzwyczajniej
O wszystkim, co jest swojskie, kochane i drogie:
O żebrakach mróz przeklinających
I o matkach błogosławiących ogień.

O skrzywdzonych narzeczonych, które w środku nocy
Z lampą stoją przed pustymi lustrami
I na próżno szukają w odbiciu,
Twarzy tego, co im serce poranił.

O oszustach bez szczęścia, którzy marne grosze
Wyłudzają od brzydkich, opuszczonych kobiet
I słysząc ich przekleństwa za swymi plecami,
Wymykają się z domu kuchennymi drzwiami.

O służących, dziewkach ciężko spracowanych,
Wynoszących najsmaczniejsze kąski z domu
Dla żołnierzy, co przychodzą późno po północy,
Bo przyjmować ich mogą tylko po kryjomu.

Zaśpiewajmy po prostu, najzwyczajniej
O wszystkim, co jest swojskie, kochane i drogie:
O ubogich matkach mróz przeklinających
I żebrakach błogosławiących ogień.

Wieczorna piosenka

Ciemnozłoty, cichy zmierzch.
Siedzę przy kieliszku wina.
Moje życie cieniem jest,
Dawno utraciłem światło –
Chciałbym, by choć złoto zmierzchu
Na piosenkę moją padło.

Ciemnozłoty, cichy zmierzch.
Po jarmarku siwy Żyd
Świętym szeptem modli się,
Ta modlitwa świat oczyszcza –
Tak bym chciał, by chociaż ona
Do piosenki mojej przyszła.

Obcy mężczyzna

Czemu ścigam cię do upadłego, tak jak tamtej nocy,
Kiedy śmiałaś się, wplątując gwiazdy w swoje włosy?

Gdzie ty teraz? I ciepło oddechu na mych ustach gdzie?
Zazdroszczę szkieletowi, który stopy ogrzał twe.

Ustami, których nie ma, ssie twój czerwony mak,
Oczodołem wyciska na piersi mój miłosny znak.

I wszystko, co zaniedbywałem, pieszczotą on oczaruje –
Malarz nigdy niesyty barw, którymi maluje.

Nie mogłaś mi wybaczyć, że nie poszedłem za tobą –
Dlatego mnie teraz zdradzasz z tym mężczyzną z grobu.

(przełożył Piotr Millati)

Grafika: Andrey Bassalyga

Piosenka bez tytułu

Wokół mnie rozkwita wiosna,
Kiedy w sercu jesień mam.

Może jednak jestem wiosną,
Gdy wokoło jesień trwa?

Każda prawda ma dwie twarze,
Każda z nich prawdziwa jest.

Wokół mnie nadziei nie ma,
Lecz nadzieją jestem ja.

Wokół mnie sprzeczności mrok,
Ale we mnie jasność pali się.

Wokół mnie Żydem jest się wciąż,
Ale ja człowiekiem stałem się.

Wokół mnie – zniknęło „wokół mnie”,
Bo się wreszcie samym sobą stałem.

(przełożył Piotr Millati)

Miejski poranek

Sekrety niezliczone ziemi rozmarzonej
Wyszeptuje noc.
Żegna je pocałunkami, obejmuje ramionami,
Które czułe są.

Bledną gwiazdy po nocy jak spłakane oczy,
Z niemym żalem
Garną się ku sobie cienie przerażone
Własnym umieraniem.

W ulice drzemiące wchodzi ranne słońce,
Budząc delikatnie –
Opuszczają bramę kwiaty podeptane –
Dziewczyny upadłe.

(przełożył Piotr Millati)

Grafika: Andrey Bassalyga

Żegnaj mi, Krakowie!

Żegnaj mi, Krakowie,
Bywajże mi zdrów,
Pod mym domem furka czeka już.
Tu z mojego miasta
Gnają mnie jak psa.
Jakże pusta dziś uliczka ma!

Żegnaj mi, Krakowie,
To już ostatnie dni,
Już ostatnia noc, ostatnie drzwi.
Na mej matki grobie
Płaczą moje łzy,
Niech tam sobie mama mocno śpi.

(przełożyła Agnieszka Osiecka)

Epitafium

Tu leży słowik smutny i strudzony,
Który się łóżka własnego doczekał,
Wieczny włóczęga i krawców poeta,
Strumień poezji do dna wysuszony.

Leżącemu tutaj nie trzeba niczego,
Niech chwasty się bujnie na grobie rozplenią,
A śniegi w zaspę to miejsce zamienią,
Kret mu kompanem, a robak kolegą.

(przełożył Piotr Millati)

Grafika: Andrey Bassalyga „Schreibmaschine #3”, akwaforta, 2002

Propozycja

Boże mój, bądź dla mnie jak dobry wujek,
Pełno Cię było zawsze w naszych domach,
Więc teraz Ty mnie zaproś i nie zwlekaj dłużej,
Chcę Twoje wino pić, dzieląc się mięsem byka szorabora.

I zrób to tak po prostu. Może to być środa
(Tylko przygotuj dla mnie taborecik w niebie).
Jeden ze światów Twoich mi się nie podoba,
Boję się jego władców, lecz tsss! – zachowaj to dla siebie.

(przełożył Piotr Millati)

Grafika – Andrey Bassalyga „The Procession”, fragment, litografia, 2008

Kobieta, która odchodzi

Spogląda na łóżko, które w rogu stoi,
Niemile zdziwiona, jak na przedmiot obcy,
Ale czyż nie spała tu dzisiejszej nocy,
Czując na swej piersi dotyk jego dłoni?

Sięga po walizkę, klucze na stół rzuca,
– Nigdy tu nie wrócę – raz jeszcze przyrzeka.
Chwyciła za klamkę, ale jeszcze zwleka,
Jakby coś cennego zostawiła tutaj.

Wzrok jej beznamiętny ślizga się po ścianach
I wie już po chwili, czego zapomniała –
Zimna duma w młodym sercu wzbiera.

Jak liście na deszczu drżą jej wąskie usta,
Gdy odbicie swoje z milczącego lustra
Drobną białą dłonią starannie wyciera.

(przełożył Piotr Millati)

Foto: Barbara Ahlfeldt

Zagraj mi piosenkę w jidysz, mój klezmerze,
Niechaj niesie radość, smutek niech zabierze.
Wszyscy ludzie zrozumieją proste słowa,
Które z ust do ust mają od dziś wędrować.
Graj, graj, graj, klezmerze, graj!

O pokoju zagraj teraz mi piosenkę –
Ma być pokój, nie marzenie o nim piękne.
Niech przy jednym stole usiądą narody,
aby zamiast wojny szukać razem zgody.
Graj, graj, graj, klezmerze, graj!

Szabes!
Niechaj będzie szabes!
Szabes niech się stanie!
Szabes, co obejmie sobą cały świat!

Pokój!
Niechaj będzie pokój!
Pokój niech się stanie!
Pokój, co obejmie sobą cały świat!

Chcesz, kochana,
Bym oświadczył ci się jeszcze dziś?
Zgódź się ze mną wyjść na pole –
Zgódź się w pole wyjść!

Zapomnijmy o cierpieniu,
Ja – twój Adam, Ewa – ty,
Zamieszkamy sobie w raju,
Wyschną stare łzy…

Mima’amakim –
Co to jest za fraza.
Co to jest za fraza:
Z głębokości?
Co dla mnie oznacza
Z głębokości?
Co myśl ta wyraża
Z głębokości?
Dlaczego mnie ścigasz,
Dlaczego mnie tropisz
Od kołyski niemal,
Od ławki w chederze,
Wśród lamentów nocnych –
Z głębokości?

Mima’amakim –
To do ciebie wołam
Z głębokości;
Do ciebie się modlę
I dłonie wyciągam
Z głębokości.
Chcę być obok ciebie,
Byś poznał me imię,
Chcę cię dotknąć,
Chcę dosięgnąć ,
Wznieść się na wyżynę
Z głębokości.

Mima’amakim –
Jakim dźwiękiem jesteś?
Co z sobą przynosisz
Z głębokości?
Chcę zmierzyć twą głębię,
Powtórz więc raz jeszcze
I zaśpiewaj mi:
Mimaamakim.

Czyje to wołanie?
Czyje przemijanie?
Czyj to śpiew dochodzi
Z głębokości?
Mów to –
Kilka razy powiedz –
I raz jeszcze powtórz mi:
Fundertifenish.

Żegnaj mi, Krakowie,
Bywajże mi zdrów,
Pod mym domem furka czeka już.
Tu z mojego miasta
Gnają mnie jak psa.
Jakże pusta dziś uliczka ma!

Żegnaj mi, Krakowie,
To już ostatnie dni,
Już ostatnia noc, ostatnie drzwi.
Na mej matki grobie
Płaczą moje łzy,
Niech tam sobie mama mocno śpi.

Serce już rozdałem
Do samego dna,
M.j tata tylko zimny kamień ma.
A gdzie groby dziadków?
Piach rozsypał je,
Piach otulił te mogiłki dwie.

Żegnaj mi, Krakowie,
Święta ziemia twa,
Moi ukochani w tobie śpią.
A ja sam już nie wiem
Dokąd los mnie gna,
Gdzie mogiłka, gdzie mój kraj, gdzie ja.

Tu leży słowik smutny i strudzony,
Który się łóżka własnego doczekał,
Wieczny włóczęga i krawców poeta,
Strumień poezji do dna wysuszony.

Leżącemu tutaj nie trzeba niczego,
Niech chwasty się bujnie na grobie rozplenią,
A śniegi w zaspę to miejsce zamienią,
Kret mu kompanem, a robak kolegą.

Nie rzucajcie kwiatów na moje mieszkanie,
Co wiatr powywracał, niech takim zostanie,
I pozwólcie gniazdo w nim założyć sowie.

Niech cmentarna koza trawę tu połyka,
Ważek, much, komarów niech brzęczy muzyka,
Zostawcie w spokoju śpiącego w tym grobie.

Ciszo, odgryź sobie język niemy i na wieczność zamilcz,
Kłamstwo twym królestwem i kłamstwem się karmisz:
Bój człowieka z diabłem nazywasz idyllą
Tego, kto ze świata schodzi, wynagradzasz lilią.

Wiatr napina lekko żagle, spokojne jest morze,
Lecz w tej złudnej ciszy bestia ma swe łoże.
Tysiączębny rekin uśmiecha się z fali –
Ciszo, lalko niema, kogo chcesz omamić?

Za twoją kurtyną z błękitu, z eteru,
Jak w tragedii Szekspira, szepcze zdrajców wielu.
Niechaj cienie zaczną czarną mową krzyczeć
Niech słowiki kłamcy wyzdychają wszystkie.

Czy okażesz nam swą łaskę, czy się lepsza staniesz?
Mój przyjaciel zastrzyk jadu dostał na śniadanie.
Tu, w szpitalu w jego ciele noże maszerują głodne,
Jego czas to czarny lód podziurawiony ogniem.

Schowaj się za siódmą chmurą, za mrokiem, za blaskiem,
A i tak roztrzaskam procą twą kamienną maskę.
Z kogo sobie durnia robisz, czyj krzyk bólu dławisz?
Ciszo, odgryź sobie język niemy i na wieczność zamilcz.

Zmrok ciężką kurtyną powoli opada,
Późno już i dnia znowu za mało;
Po lesie twej duszy zagubiony chadzam,
Kładki utraconej do ciebie szukając.

Słyszę twoje serce, co jak źródło bije
Spod tego samego co moje kamienia;
Jak tam dotrzeć, nie wiem, nigdy tu nie byłem
Idę więc po śladach milczącego cienia.

Cieni rzucasz wiele, każdy z nich mnie zwodzi.
Ścieżki spod nóg kradną, wabią na bezdroża,
Przestawiają znaki, pragną mi przeszkodzić,
Bym szukając ciebie, donikąd podążał.

Przed spojrzeniem innych w sercu cię ukrywam,
Będąc w nim zamknięta, z oczu moich znikasz;
W ciemnym lesie klucząc, imię twe przyzywam
I przyspieszam kroku, kiedy się odzywasz.

Dzień się szybko kończy, zaraz noc nastanie,
Ale ja nie przerwę mego wędrowania.
Do twej duszy kładkę staram się odnaleźć,
Jak za pierwszym razem, gdy tak blisko stałaś.

Martwe kobiety w szynelach,
Ich oczy – lodu kryształy,
Na szyi kolia ze wszy
Zamiast sznura korali.

Już nie czekają na pociąg
W szynelach martwe kobiety,
Leżą na mokrych schodach
Niczym zdeptane gazety.

Ponure rosyjskie dworce,
Perony w zimowych bielach,
Worki, śmieci, podkłady
I martwe kobiety w szynelach.

Leżą na brudnych schodach
Niczym zdeptane gazety,
Już nie czekają na pociąg
W szynelach martwe kobiety.

Z odległych krańców globu
Gapimy się zadziwieni –
Dwa lustra niebieskie od chłodu,
Ziemia naprzeciw ziemi.

Wystarczy zapałka mała.
Jeśli nią raz tylko draśniesz,
To łza do łzy zapała
Miłością, która nie zgaśnie.

Od iskry tej wszystko się wali
I wszystko się rozpada
Jak domek z karcianej talii,
Co od dmuchnięcia się składa.

Za bardzo kochasz swą miłość,
By iskrę z zapałki wykrzesać.
Dlatego się wszystko skończyło,
Dlatego ciebie tu nie ma.

Połknę swój język z zawiści,
Gdy znowu zacznie opowieść
O moim szczęściu w miłości.
Nic nie ma. Wszystko skończone.

W odległych krańcach globu
Przez Boga postawieni –
Dwa lustra niebieskie od chłodu,
Ziemia naprzeciw ziemi.

Tę kołysankę sam sobie nucę:
Zaśnij już, zaśnij na wieki,
Los cię żywcem pogrzebał
W Uzbekistanie dalekim.

Wiatr niech kołysze cię w grobie,
Zaśnij już Note: lu-li-la…
A kiedy zamkniesz swe oczy,
Piękniejszy się stanie świat.

Posłuchaj szumu traw dzikich
I westchnień maku polnego
I nie bądź zły, że twój kamień
Zasłonił gwiaździste niebo.

Te gwiazdy to srebrne bękarty
Miliony zwieść im się dały,
Wierząc, że z jednej z nich zstąpi
Mesjasz w swym płaszczu wspaniałym.

Wsłuchaj się w szczurzy pisk sępów
Krążących tutaj nad tobą,
Nie ma takiej padliny,
Co umknie ich wstrętnym dziobom.

Więc dziękuj ziemi, że kryje
Głęboko cię w swoim łonie,
Ze słonecznika i róży
Uwiła ci żywy nagrobek.

Nagrobek będzie zakwitał
I wiądł co roku na przemian,
Chłodem go uśpi październik,
Rozbudzi maj do kwitnienia.

Może twój brat tu się zjawi
Gdy los go w te strony rzuci,
I widząc słonecznik i różę,
Twoją piosenkę zanuci. (…)

Tę kołysankę sam sobie nucę:
Zaśnij już, zaśnij na wieki,
Los cię żywcem pogrzebał
W Uzbekistanie dalekim.

Powiedz mu, że nie wybaczy sobie
Smutku, co okrył twarz cieniem,
Oraz że wciąż przepraszała
Każdego za swe istnienie.

Powiedz, że w chwili ostatniej
Chroniła rękoma obiema
Ognia, co wszystkim był dla niej,
I że w tym ogniu spłonęła.

I że w porywie śmiałości
Zawzięcie z Bogiem walczyła,
Że krew jej śpiewała z radości,
A ludzka małość zniszczyła.

Dadzą ci ostatnie miejsce,
Moje biedne serce!
Na uczcie miłości
Usiądziesz jak obcy
Wśród wytwornych gości.

Kwaśne wino i chleb suchy
To twój poczęstunek.
Taka więc zapłata
Za służbę miłości
Przez te wszystkie lata?

Opuściłaś mnie w bramach nocy,
Spowijasz całunem milczenia.
Liczę minuty jak posłów mroku
Zanim przykryje mnie ziemia.

Kogo dziś uskrzydla twój wspaniały uśmiech?
Byłaś dla mnie wszystkim: i dzieckiem, i żoną,
A co najważniejsze – byłaś moim lustrem.
Jaki Adam wielbi dziś namiętność twoją?

Moje oko jest modlitwą zgasłą,
Ma tęsknota do krzyża przybita.
Jak na dnie doliny kości świecą jasno,
Tak ma dusza świeci żarem twoim syta.

Leżysz naga w prochach mej młodości,
Diabelskimi dłońmi żądze rozpaliłaś.
Ktoś dziś jest w żałobie po mojej czystości,
A ja z twoich piersi gorzką rozkosz spijam.

Nawet wówczas, gdy mnie niosła szczęścia łódka
Ku gorącej chwili o północy,
Głos pokoleń szeptał mi do ucha
O trującej ciała twego mocy.

Jesteś dla nas pięknym snem wśród mroków,
Snem, co ból najgłębszy uśpi.
Jesteś śmiercią przynoszącą spokój,
Która z rąk nas nie wypuści.

Każde z twych ognistych spojrzeń
Płonie niczym nocne wino w żyłach.
Wiem, że nigdy do ciebie nie dotrę,
Ale zawsze będę ciebie poszukiwał.

Ukryj mnie w liściu,
Ukryj w kamieniu,
Łaknę ich spokoju codziennego.
Ukryj mnie w swym schronie,
Umieść w swej kryjówce, Boże,
Zamknij w kole muru obronnego.

Zmyj z mojego ciała
Proch i pyły szare.
Obmyj swym istnieniem,
Jak obmywasz rosą
Liście i kamienie.

Otwórz mi swą bramę,
Choć me serce zgasło.
Czuję na języku
Balsam Twego blasku.

Ulecz z zimnych dreszczy.
Oczyść ze zwątpienia.
Noc to przemijanie,
Dzień to czas cierpienia.

Mój głos traci siłę
W tej gorzkiej otchłani.
Wesprzyj mnie, mój Boże,
By całkiem nie zamilkł.
Ponieważ upadam,
Ponieważ upadam
W głąb gorzkiej otchłani.

Wybacz mi modlitwę
Szorstką, urywaną,
Jak biczem smaganą.
Mnie i me modlitwy
Bicz cierpienia ćwiczy.
Wpisz mnie w jasny okrąg światła Twego
Otocz zwartym kołem muru obronnego.

Wszystkie drogi prowadziły w śmierć,
Wszystkie drogi.
Wszystkie wiatry niosły z sobą odór zdrady,
Wszystkie wiatry.
Na wszystkich progach wściekle ujadały psy,
Na wszystkich progach.
Wszystkie wody ciemną tonią drwiły z nas,
Wszystkie wody
Wszystkie noce tuczyły się naszym strachem,
Wszystkie noce.
A niebiosa stały się pustynią nagą,
Wszystkie niebiosa.
Bóg zasłonił swoją twarz.

Nasza wiara jest jak z ksiąg pożółkłych oderwane strony,
Gdzie bezsilne wersy z kłamstwem toczą wojny.
Tutaj gminne słowo władcą jest dostojnym,
A mrok na dnie studni to blask nieskończony.

Nasza moc to gołąb w parochet wplątany.
Lecieliśmy razem nad umarłym globem,
On zielony listek trzymał w swoim dziobie,
Zwiastujący wiosnę siłom wyczerpanym.

Zwykła gartska ziemi jest tęsknotą naszą,
Z niej wyrosła Biblia na środku pustyni.
I na przekór wróżbom mędrców nieomylnych
Karawany nadal tu pragnienie gaszą.

Dzięki Ci, Panie, za ten świat,
Dzięki Ci, Panie, za dzikich zwierząt śpiew,
Za Twoja sprawą kwitnie kwiat
I rodzi się człowiek, pisklę i lew.

Grajmy Panu na harfie,
Grajmy Panu na cytrze,
Chwalmy śpiewem i tańcem
Cuda te fantastyczne…

Grajmy Panu w niebiosach,
Grajmy Panu w dolinach,
Z Jego światłem we włosach
Każdy życie zaczyna.

Och, och, to radości szloch,
Ajaj – dziękczynienia maj.

Ty, który chronisz domki ślimaków
I wielkie góry obu Ameryk,
Ty, który śledzisz tajne drogi ptaków
I jęki nasze, krzyki i szmery,
Dzięki Ci, że dałeś nam czas,
Dzięki, że słyszysz i oglądasz nas.

Nie mogę już żyć tak dłużej,
Chcę iść z powrotem do domu
I skromną chatkę postawić
Z gliny i desek klonu.

I będę się tam obmywać
Do modlitw każdego dnia,
A w handlu tak jak mój dziadek
Przestrzegać miar oraz wag.

Z biednymi się też podzielę
Tym wszystkim, co do mnie należy,
Rozdając rzeczy, zrozumiem,
Że na nich mi już nie zależy.

Wstanę do nocnej modlitwy
Wraz z pierwszym pianiem koguta,
Me serce wybaczy każdemu,
Kto skrzywdził mnie lub oszukał.

Dla wrogów dobry się stanę
Jak ojciec dla swoich dzieci –
W ten sposób duszę oczyszczę
Z grzech.w niczym ze śmieci.

I wówczas być może pokój
Przyjdzie też do mnie samego
I spłynie pod kamień macewy
Na mego dziadka zmarłego.